Badanie cytologiczne stanowi istotny element profilaktyki raka szyjki macicy | fot.: Głównym celem badania cytologicznego jest profilaktyka raka szyjki macicy. Wcześnie wykryty nowotwór może być leczony z dużą skutecznością. Z tego też względu tak ważne jest regularne wykonywanie badania. Czym dokładnie jest cytologia? Jakie są wskazania do badania i jak ono przebiega? Czym jest badanie cytologiczne i kiedy wykonać je po raz pierwszy? Badanie cytologiczne to wymaz pobierany z szyjki macicy. Jego celem jest diagnozowanie pod kątem zakażenia wirusem HPV, wykrycie stanów zapalnych dróg rodnych oraz zbadanie ewentualnych nieprawidłowości w budowie nabłonka. Cytologia to podstawowe badanie ginekologiczne, które jest bezbolesne i może zostać przeprowadzone na rutynowej wizycie kontrolnej. Pobrany wymaz jest utrwalany w celu przekazania go do oceny cytologicznej lub histopatologicznej. Najlepiej do badania przystąpić po raz pierwszy w wieku 20-25 lat, jednak nie później niż 3 lata po rozpoczęciu współżycia. Wskazania do cytologii Jak wspomniano wyżej, dzięki badaniu można wykryć między innymi ściśle powiązane z nowotworem, zakażenie wirusem HPV (brodawczak ludzki). Wczesne zdiagnozowanie zmian nowotworowych pozwala na szybkie podjęcie leczenia. Oprócz profilaktyki nowotworowej badanie cytologiczne pozwala wykryć zmiany w postaci nadżerki szyjki macicy. Dzięki wymazowi ocenić można także stan nabłonka, a nawet skuteczność działania preparatów hormonalnych. Warto podkreślić, że niezwykle ważne jest wykonywanie tego badania w trakcie trwania ciąży. Pozwala to ocenić stan dróg rodnych kobiety i wykryć ewentualne infekcje, które mogłyby zagrażać bezpieczeństwu płodu. W przypadku wykrycia nieprawidłowości, stanu zapalnego lub infekcji, lekarz jest w stanie szybko podjąć decyzję o leczeniu, także antybiotykiem, który będzie bezpieczny dla dziecka. Jak wygląda badanie i jak się do niego przygotować? Badanie wymaga użycia przez ginekologa wziernika oraz specjalnej szczoteczki, dzięki której pobierany jest materiał. Do badania pobierana jest wydzielina z zawartością komórek błony śluzowej. Dalej materiał przenoszony i utrwalany jest na specjalnym szkiełku. Jest to konieczne, ponieważ trafia on do dalszej analizy, a wyniki badania nie są znane od razu. Wymaz pobierany jest z dwóch miejsc, czyli kanału oraz tarczy szyjki macicy. Bardzo ważne jest prawidłowe pobranie i zabezpieczenie materiału, który będzie poddany do obserwacji. Ocenie podlega wielkość, kształt i budowa komórek błony śluzowej. Co do przygotowania się do badania, należy pamiętać, że na 24 godziny przed nim należy powstrzymać się od współżycia. Cytologii nie wykonuje się również, gdy pacjentka ma miesiączkę. Na wymaz dobrze jest zgłosić się więc po zakończeniu krwawienia, najlepiej w połowie cyklu. Badanie cytologiczne stanowi istotny element profilaktyki raka szyjki macicy. Badanie jest nieinwazyjne, bezpieczne i bezbolesne. Wykonuje się je również u kobiet w ciąży. Warto jest badać się regularnie i wykonywać cytologię przynajmniej raz na trzy lata, jeżeli nie występują czynniki ryzyka. KMABadania cytologiczne to kobieca profilaktyka. Chociaż badanie to kojarzone jest głównie z wykrywalnością nowotworu szyjki macicy, nie tylko przez wzgląd na tę chorobę warto je wykonywać. Cytologia pozwala: wykryć zarażenie wirusem HPV, czyli tzw brodawczakiem ludzkim. Warto wiedzieć, że występuje aż 120 rodzajów tego wirusa. Badanie rozpoczyna się od założenia odpowiedniej wielkości wziernika do pochwy i uwidocznienia w nim szyjki macicy. Na tym etapie przeprowadza się ocenę kliniczną szyjki macicy, biorąc pod uwagę dane z wywiadu (np. dotychczasowe zabiegi) oraz ocenia ewentualne rzadkie wady rozwojowe. Pobrany odpowiednim narzędziem rozmaz nanosi się na uprzednio przygotowane, odtłuszczone szkiełko podstawowe, a następnie niezwłocznie utrwala się materiał (poprzez zanurzenie w alkoholu 96% lub spryskanie aerozolem typu np. cytofix z odległości 20-30 cm) Szczoteczka Cytologiczna Niewiele można wskazać badań diagnostycznych o tak znacznej wartości profilaktycznej jak badanie cytologiczne. Mimo prowadzonych w ostatnim okresie intensywnych działań w celu opracowania kompleksowej szczepionki zapobiegającej infekcjom wirusem HPV, wciąż pozostaje najskuteczniejszą metodą zapobiegania rakowi szyjki macicy. Stało się to możliwe dzięki wprowadzeniu w latach 80-tych XX wieku, opracowanej przez firmę ROVERS, innowacyjnej techniki pobierania wymazu cytologicznego metodą „szczoteczkową”. Wykonana ze specjalnego materiału i posiadająca odpowiednią formę szczoteczka cytologiczna dopasowuje się tak idealnie do kształtu szyjki macicy, że pozwala na pobranie wszystkich niezbędnych do oceny komórek. Wadą poprzednich rozwiązań było znaczne ryzyko „ominięcia” zakażonych obszarów, a co za tym idzie niewykrycie istniejących zmian nowotworowych. Dodatkowo odpowiednia budowa poszczególnych elementów szczoteczki pozwoliła na przeniesienie na szkiełko komórek dobrze nadających się do oceny, nie zniszczonych podczas procesu pobierania. Dodatkowo należy wskazać na sprawę nie mniej istotną, jaką jest komfort badania, jaki odczuwa pacjentka. Wcześniej stosowane patyczki z nawiniętą watą, czy drewniane twarde szpatułki mogły powodować ból. Prawidłowo przeprowadzone badanie cytologiczne przy użyciu elastycznej szczoteczki powinno zostać wykonane jednym ruchem i być bezbolesne. Ten ostatni argument może się okazać szczególnie ważny dla kobiet, które obawiają się badania. Nie powinny one jednak zapominać, że rak szyjki macicy odpowiednio wcześnie wykryty jest wyleczalny w 100%, a więc bezwzględnie warto poddać się badaniu. Szczoteczka Rovers®Cervex-Brush® stosowana jest w programach screeningowych na całym świecie i ze względu na fakt, że spełnia surowe kryteria jakościowe jako jedyna zalecana jest do stosowania w technice „szczoteczkowej” w wydanych przez Komisję Europejską Dyrektywach dotyczących zapewnienia jakości w badaniach profilaktycznych na raka szyjki macicy. W ostatnim okresie pojawiły się imitacje szczoteczki o niejednolitych parametrach, często niskiej jakości i tylko zewnętrzną formą lub kolorystyką przypominające pierwowzór. Należy zwrócić uwagę, czy zastosowany przyrząd diagnostyczny posiada odpowiednie badania kliniczne i standaryzacyjne, co daje gwarancje prawidłowego przeprowadzenia badania oraz otrzymania wiarygodnych wyników. Trzeba pamiętać, że tylko właściwie wykonane badanie cytologiczne pozwala na wczesne wykrycie nowotworu. Na co należy zwrócić uwagę, aby odróżnić wadliwą podróbkę szczoteczki od oryginału: Wielu elementów składających się na skuteczność szczoteczki nie można ocenić „gołym okiem”, z tego powodu tak istotne jest, aby lekarz przed jej użyciem zapoznał się z badaniami klinicznymi wykonane na dużych populacjach potwierdzającymi jego skuteczność (standaryzacja).Jednak niektóre cechy są wystarczająco widoczne, aby możliwe było rozpoznanie wadliwego produktu. Jakość włosków – włoski szczoteczki powinny mieć odpowiednią sztywność; nie mogą być zbyt miękkie, ponieważ uniemożliwi to zebranie odpowiedniej ilości komórek; będą się „ślizgać”. Nie mogą także być zbyt twarde, gdyż może to spowodować skaleczenia, a tym samym „zanieczyszczenie” wymazu przez krew sprawiając, że stanie się on nieczytelny. Ponadto włoski powinny być właściwie wyprofilowane i wykończone, bez nierówności na obrzeżach oraz ostrych wypustek. Kształt – kształt szczoteczki powinien być odpowiednio zaprojektowany tak, aby włoski objęły całą konieczną do zbadania powierzchnię szyjki macicy. Podstawa główki nie może być zbyt szeroka, powinna swobodnie mieścić się we wzierniku oraz posiadać gładkie obrzeże. Mechanizm mocujący – „główka” szczoteczki powinna być właściwie osadzona na trzonku tzn. nie może zsuwać się zbyt łatwo (istnieje zagrożenie, że pozostanie wówczas w ciele pacjentki podczas badania) ani obracać się wokół trzonka (nie zostaną wówczas pobrane w wymazie wszystkie niezbędne komórki). 20-krotne powiększenie szczoteczki Rovers z użyciem mikroskopu odwróconego reprodukcja za zgodą Rovers 20-krotne powiększenie chińskiej podróbki szczoteczki z użyciem mikroskopu odwróconego
Prof. dr hab. med. Barbara Górnicka. Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (BAC) jest mało inwazyjną metodą diagnostyki cytologicznej. Polega na ocenie mikroskopowej rozmazów komórek pobranych w sposób czynny za pomocą cienkiej igły. Metoda znana jest od ponad 150 lat. Pierwszy opis pobrania igłą materiału do badania cytologicznego
Coraz więcej ośrodków wykonuje w Polsce badanie cytologiczne na podłożu płynnym. To o wiele dokładniejsza metoda niż stosowana wcześniej. Dla samej pacjentki badanie nie różni się niczym - w obydwu metodach materiał pobierany jest za pomocą specjalnej szczoteczki. W czasie pandemii spadła liczba wykonywanych badań - najwyższy czas się im poddać! Fot. PAP/P. Werewka Według WHO profilaktyka raka szyjki macicy dzieli się na trzy etapy: pierwotna, czyli edukacja i szczepienie przeciwko zakażeniu wirusem HPV; wtórna, czyli wykrywanie wczesnych objawów rozwijającego się raka, i trzeciorzędowa - obejmująca właściwą organizację i leczenie nowotworów. Najlepsze efekty przynosi profilaktyka pierwotna, następnie wtórna. Obie w Polsce mocno kuleją. Dyskusja na temat organizacji ginekologicznych badań profilaktycznych toczy się w Polsce od kilku lat. Największy postęp obserwuje się w zakresie profilaktyki raka szyjki macicy. - Od czasu wykorzystania badania cytologicznego nabłonka szyjki macicy do rozpoznania stanów przednowotworowych minęło około 80 lat. W tym czasie badania profilaktyczne uległy ewolucji: opracowano diagnostykę opartą o płynną cytologię, wprowadzono i unowocześniono kolposkopię, która obecnie przeżywa renesans. Rewolucja tej metody diagnostycznej polega na wykorzystaniu sztucznej inteligencji w interpretacji obrazu szyjki macicy, wynik badania znany jest natychmiast – mówi prof. Jan Kotarski, prezes Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników. Jak zwraca uwagę profesor, ten optymistyczny obraz poprawy jakości programów profilaktycznych został zaburzony przez pandemię. Z komunikatów epidemicznych Stanów Zjednoczonych wynika, że w czasie pandemii o 30 proc. zmalała zachorowalność na nowotwory. - Nie oznacza to niestety, że koronawirus chroni przed rakiem, ale wskazuje na to, że liczba porad lekarskich wykonywanych z bezpośrednim udziałem pacjenta zmniejszyła się. Konsekwencją tego będzie już niedługo zwiększenie zaawansowanych postaci nowotworu – tłumaczy specjalista. Jego zdaniem w świetle tych danych istnieje nagląca potrzeba nasilenia działań profilaktycznych. W wielu krajach powstają programy reaktywacji profilaktyki, także w Polsce trwają przygotowania do ponownego uruchomienia znormalizowanych programów profilaktycznych. Póki co warto przypominać i namawiać na wykonywanie badań. A także mówić o tym co nowego i z czego warto skorzystać. Cytologia: tradycyjna versus nowoczesna Już w 2016 roku Polskie Towarzystwo Patologów (PTP) przekazało do ministerstwa zdrowia wniosek o zmianie metody badań cytologicznych z klasycznej na nową metodę - cytologię na podłożu płynnym. Zdaniem PTP jest dokładniejsza, a jej stosowanie może znacząco pomóc w walce z rakiem szyjki macicy. O co chodzi? Dotychczasowa metoda polega na pobraniu wymazu z szyjki macicy i przeniesieniu go na suche szkiełko, a następnie przesłaniu preparatu do laboratorium gdzie jest poddawany ocenie mikroskopowej. To prosta i tania metoda. Jej wadą jest jednak relatywnie niska czułość (ok. 50 - 60 proc, co oznacza, że nawet u połowy badanych kobiet nieprawidłowe komórki w szyjce macicy mogą nie zostać wykryte). Do tego często zdarza się, że preparaty są tak złej jakości, że nie nadają się do oceny. - Tradycyjna cytologia, choć spełnia swoją rolę, z powodu swej niedoskonałości jest trochę jak rzut monetą – czasem wyjdzie, czasem nie. To właśnie z tego powodu, by nie przegapić rozpoczynającego się procesu chorobowego, trzeba powtarzać ją co roku – podkreśla prof. Robert Jach, ginekolog i onkolog. Zdaniem specjalistów znacznie korzystniej byłoby powszechnie stosować cytologię na podłożu płynnym (LBC - ang. Liquid-Based Cytology). Materiał pobrany z szyjki macicy - tak samo jak w metodzie tradycyjnej za pomocą szczoteczki cytologicznej - umieszcza się w pojemniku ze specjalnym płynem, który zapobiega uszkodzeniu pobranych komórek. W laboratorium przenosi się go z pojemnika z płynem na specjalny filtr, gdzie dochodzi do oczyszczenia wymazu z niepożądanych elementów (śluzu, krwinek czerwonych czy bakterii). Dopiero tak przygotowana próbka trafia na szkiełko mikroskopowe. - Porównując cytologię konwencjonalną i nowoczesną wyobraźmy sobie, że w wypadku tej pierwszej cytolog ogląda na szkiełku wszystko, co znajduje się w pobranym materiale. Cytologia nowoczesna jest jak filtr, przez który widać tylko to, co potrzebne do diagnozy i leczenia – wyjaśnia dr Jacek Tulimowski. Do tego zastosowanie podłoża płynnego jako medium dla materiału pobranego z szyjki macicy umożliwia wykonanie niezbędnych testów diagnostycznych z jednego pobrania. - Dla pacjentek praktycznie nic się nie zmienia. W dalszym ciągu to tylko kwestia przyjścia do ginekologa. Jednak większa czułość i swoistość badania pozwala wydłużyć odstępy między badaniami nawet do 5 lat - mówi prof. dr hab. Robert Jach kierownik Kliniki Endokrynologii Ginekologicznej Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie, prezes Polskiego Towarzystwa Kolposkopii i Patofizjologii Szyjki Macicy. Jak wyliczają specjaliści, przejście z cytologii tradycyjnej na wieloparametrowy skrining płynny, przy tej samej liczbie zgłaszających się pacjentek pozwoliłoby uratować przed chorobą ponad 60 proc. więcej kobiet! Warto bowiem pamiętać, że cytologia pozwala często na wykrycie zmian przedrakowych, kiedy odpowiednia terapia nie dopuszcza do rozwoju raka. Cytologię na podłożu płynnym wykonują wszystkie poradnie ginekologiczne przy szpitalach klinicznych i uniwersytetach medycznych i jest refundowana przez NFZ. Mimo to wciąż nie jest standardem. Co mają robić pacjentki, które nie mają dostępu do cytologii na podłożu płynnym? Regularnie, raz do roku (chyba że lekarz zaleci częściej), poddawać się cytologii tradycyjnej. Jak przygotować się do cytologii Jeśli miesiączkujesz, na badanie zgłoś się w pierwszej połowie cyklu. Jeśli nie miesiączkujesz, wybierz dowolny dzień. Przed badaniem nie stosuje irygacji, leków dopochwowych oraz środków antykoncepcyjnych (odczekaj 3 dni). Przez dwie doby przed badaniem nie należy odbywać stosunków seksualnych. Jeśli jesteś zaszczepiona przeciwko HPV (wirus, którego onkogenne szczepy prowokują rozwój raka, szyjki macicy), także zgłaszaj się na badania cytologiczne! - Szczepionkę nazwano kuriozalnie "szczepionką przeciwko rakowi szyjki macicy". Niektóre kobiety uznały, że po przyjęciu szczepionki nie ma potrzeby dokonywania badań cytologicznych. Nic bardziej mylnego! To są dwie różne rzeczy – podkreśla dr Tulimowski. Co oznaczają wyniki cytologii Obecnie do klasyfikowania obrazów cytologicznych uzyskanych rozmazów z pochwowej części szyjki macicy stosuje się klasyfikację Bethesda, system powstały w 1988 roku, zmodyfikowany w 1991 i 2001 r. W systemie Bethesda z 2001 najistotniejsze są: ocena jakości rozmazu (część B), jego ogólna charakterystyka (część C), opis zmian (część F) oraz dodatkowe wyjaśnienia (część G). W opisie muszą się znaleźć następujące elementy: Część A: TYP PREPARATU CYTOLOGICZNEGO – konwencjonalny rozmaz cytologiczny lub cytologia płynna Część B: JAKOŚĆ ROZMAZU BI – Rozmaz nadaje się do oceny cytologicznej BII – Rozmaz nie nadaje się do oceny cytologicznej (powód): Część C: OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ROZMAZU CI – Nie stwierdza się cech wewnątrznabłonkowej neoplazji ani raka CII – Obraz cytologiczny nieprawidłowy CIII – Inne cechy, np. komórki endometrialne u kobiet powyżej 40 Część D: OCENA ZA POMOCĄ URZĄDZEŃ AUTOMATYCZNYCH – podana jest nazwa urządzenia i uzyskany wynik Część E: BADANIA DODATKOWE – podane są ich wyniki Część F: WYNIK Prawidłowy wynik cytologiczny wg systemu Bethesda 2001 określony jest jako brak podejrzenia śródnabłonkowej neoplazji oraz raka (ang. NILM – No Intraepithelial Lesion or Malignancy). Każdorazowo rezultaty badania cytologicznego należy omówić z lekarzem. Monika Wysocka, źródło: webinar pt. “Nowoczesna cytologia ważnym narzędziem profilaktyki raka szyjki macicy” zorganizowany w ramach kampanii edukacyjnej „Rak szyjki macicy. Nowoczesna profilaktyka ratuje życie”. Kampanię objęły patronatem Polskie Towarzystwo Ginekologii Onkologicznej i Polskie Towarzystwo Kolposkopii i Patofizjologii Szyjki Macicy. Cytologia klasyczna a cytologia płynna. Choć badanie konwencjonalne daje duże szanse na wykrycie nieprawidłowości, to otrzymany wynik nie wiąże się ze 100 proc. pewnością. Największą wadą cytologii klasycznej jest niska czułość na poziomie 60 proc. Zatem nawet nieprawidłowy wynik nie zawsze oznacza, że pojawiły się zmiany Dzięki realizacji programu chcemy pokazać kobietom, jak ważne są badania profilaktyczne oraz zachęcić je do wykonywania cytologii. Naszym głównym celem jest zmniejszenie liczby kobiet, które chorują i umierają na raka szyjki macicy do poziomu osiągniętego w krajach, które przodują w tym zakresie. Do kogo skierowany jest program Program skierowany jest do kobiet wieku 25–59 lat, które są zdrowie i nie odczuwają żadnych dolegliwości. Jak często można robić badania Możesz zrobić cytologię, jeśli nie robiłaś jej w ciągu ostatnich trzech lat. Uwaga: możesz zrobić badanie po roku, jeśli występują u ciebie czynniki ryzyka, takie jak zakażenie wirusem deficytu odporności typu ludzkiego (human immunodeficiency virus HIV), wirusem brodawczaka ludzkiego (human papilloma virus HPV) lub przyjmujesz leki immunosupresyjne. Czytaj więcej w sekcji „Co zwiększa ryzyko zachorowania”. Ile zapłacisz za badania Możesz zrobić badanie w ramach programu bezpłatnie, jeśli jesteś uprawniona do świadczeń opieki zdrowotnej. Kobiety, które były leczone z powodu nowotworu złośliwego szyjki macicy, po zakończeniu kontroli onkologicznej (decyzję podejmuje lekarz prowadzący leczenie onkologiczne) ponownie zostają objęte skryningiem cytologicznym. Rak szyjki macicy nie jest chorobą uwarunkowaną genetycznie. Każda kobieta, w każdym wieku, może być narażona na zachorowanie. Co zwiększa ryzyko zachorowania przewlekłe zakażenie onkogennymi typami HPV wczesne rozpoczęcie współżycia płciowego wieloletnie stosowanie hormonalnych leków antykoncepcyjnych duża liczba partnerów płciowych duża liczba porodów wieloletnie palenie papierosów niski status socjoekonomiczny Jak przygotujesz się do badania cytologicznego na badanie nie należy zgłaszać się w czasie krwawienia miesiączkowego na pobranie cytologii najlepiej zgłosić się nie wcześniej niż 4 dni po ostatnim dniu miesiączki i nie później niż 4 dni przed rozpoczęciem miesiączki co najmniej 4 dni przed pobraniem wymazu cytologicznego nie należy stosować żadnych leków dopochwowych od ostatniego badania ginekologicznego / USG przezpochwowego powinien upłynąć co najmniej 1 dzień Na czym polega cytologia Badanie cytologiczne to skuteczne, bezbolesne i bezpieczne badanie komórek z szyjki macicy. Pozwala ono wykryć stany przednowotworowe i nowotworowe szyjki macicy, w czasie kiedy nie ma żadnych objawów. Po badaniu dowiesz się, czy znajdujesz się w grupie ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy. Informacje o publikacji dokumentu Ostatnia modyfikacja: 12:26 Rafał Babraj Pierwsza publikacja: 12:26 Rafał Babraj .